We leven in het post-truth-tijdperk, waarin uitspraken niet meer getoetst hoeven te worden aan de waarheid. Tenminste, zo lezen en horen we in de media die berichten over de wereld om ons heen. Maar is dat nou wel zo? Laten we dat eens nader onderzoeken.

Die zoektocht begint bij de definitie van ‘waarheid’. Er is geen eenduidige definitie, maar de definitie die ik bruikbaar vind is dat een uitspraak die in overeenstemming is met de werkelijkheid ‘waar’ is. En als die uitspraak niet in overeenstemming is met de werkelijkheid, is die dus ‘onwaar’.

We zouden nu al klaar kunnen zijn, want ‘waarheid’ is dus niet meer nodig in het post-truth-tijdperk. Ik denk echter dat we nog een klein stapje moeten maken. Want wat is dan werkelijkheid? Toen ik dit mijn dochter een paar jaar geleden vroeg, kwam ze met een prachtig antwoord: “Werkelijkheid is alles wat bestaat, op dit moment”. Dat laatste ‘op dit moment’ was belangrijk. Want dinosaurussen bestonden vroeger wel, maar nu niet meer. In haar definitie zijn ze dus geen onderdeel meer van de werkelijkheid.

Als we naar de wereld kijken door de lens van ‘werkelijkheid’ denk ik, eerlijk gezegd, dat wat werkelijkheid is, is gaan schuiven. Werkelijkheid was dus altijd alles om ons heen. Ons huis, waarin we dit zitten te lezen, staat er ook nog als we er niet zijn en we het niet waarnemen. Dit is modernistisch denken.

De postmodernisten kijken anders naar de wereld. Er is alleen perceptie – en die kan van mens tot mens verschillen. We kunnen niet weten of het rood dat ik zie, ook het rood is dat u ziet. Ik denk dat we nog een stap verder zijn gegaan, naar het post-postmodernisme (helaas staat de term post-realism al voor iets anders). Van de perceptie van de buitenwereld, naar de perceptie van de binnenwereld, de emotie. Wat we voelen is de enige werkelijkheid.

Dus als we bijvoorbeeld zeggen ‘dit was de grootste bijeenkomst ooit’, terwijl de cijfers wat anders zeggen, dan is de uitspraak nog steeds waar. Het is namelijk een uitspraak die in overeenstemming is met ons gevoel. En dat is de realiteit die we willen overbrengen.

Dit lijkt een groot contrast met een van de trends in organisaties: datagedreven zijn. Nauwgezet gegevens verzamelen over de wereld om ons heen, om betere beslissingen te kunnen nemen. Werken organisaties dan echt helemaal anders dan de maatschappij?

Wie de documentaire The Social Dilemma heeft gezien, over de manier waarop sociale media werken, ziet wat anders: datagedreven werken ondergaat dezelfde verschuiving van realiteit. Van omgeving, naar perceptie van die omgeving, naar perceptie van emotie.

Datagedreven werken versterkt zelfs het post-truth-tijdperk. Wie de emotie het beste aanvoelt, die wint. En hoe voel je dat aan op grote schaal? Door data te verzamelen. Die kunst is ontwikkeld door de sociale media en sijpelt door naar alle andere bedrijfstakken.

Ik weet niet hoe jij het ziet, maar in mijn zelfperceptie word ik daar een beetje bang van.